در حالی که ایران با داشتن مقاصد مذهبی مهمی همچون مشهد، قم و شیراز ظرفیت تبدیل شدن به قطب گردشگری زیارت جهان اسلام را دارد، اما ضعف زیرساخت، ناهماهنگی مدیریتی و نبود بسته‌های ترکیبی فرهنگی باعث شده این ظرفیت ارزشمند، آن‌طور که باید مورد بهره‌برداری قرار نگیرد.
به گزارش چمدان خبر، گردشگری زیارت به عنوان یکی از مهم‌ترین زیرشاخه‌های صنعت گردشگری در ایران شناخته می‌شود و سالانه میلیون‌ها زائر داخلی و خارجی را به خود جذب می‌کند. اما این بخش از گردشگری با وجود پشتوانه تاریخی، فرهنگی و اعتقادی، با چالش‌های متعددی مواجه است که توسعه آن را با کندی مواجه کرده است.
زیرساخت‌های ناکافی؛ از اقامتگاه تا حمل‌ونقل
یکی از مهم‌ترین مشکلات، نبود زیرساخت‌های مناسب در اطراف مراکز زیارتی است. کمبود هتل‌های اقتصادی و میان‌رده، به‌ویژه برای زائران کم‌درآمد، باعث شده بسیاری از سفرها در شرایط دشوار انجام شود. از سوی دیگر، سامانه‌های حمل‌ونقل ریلی و هوایی به مقاصدی مانند مشهد، قم، شیراز یا ری، توان پاسخگویی به حجم بالا و متناوب سفرهای زیارتی را ندارند.
تمرکز بیش از حد بر مشهد؛ فرصت‌های مغفول مانده
در حال حاضر، نزدیک به ۸۰ درصد گردشگران زیارتی در ایران به مشهد سفر می‌کنند. این تمرکز، موجب فشار بی‌سابقه بر زیرساخت‌های شهری مشهد و در مقابل، بی‌توجهی به مقاصد مهمی چون قم، شاهچراغ شیراز، حضرت عبدالعظیم در شهرری و اماکن مذهبی دیگر در سطح کشور شده است. کارشناسان معتقدند توزیع متوازن‌تر زائران می‌تواند فرصت‌های اقتصادی جدیدی در سایر استان‌ها ایجاد کند.
ضعف در بسته‌های ترکیبی زیارتی ـ فرهنگی
اکثر سفرهای زیارتی در ایران همچنان با الگوی سنتی انجام می‌شود؛ زیارت، اقامت کوتاه، بازگشت. این در حالی است که نبود بسته‌های ترکیبی شامل بازدیدهای تاریخی، فرهنگی، سلامت و طبیعی، باعث کاهش ماندگاری زائر و عدم استفاده حداکثری از ظرفیت‌های گردشگری کشور شده است.
مشکلات ساختاری و ناهماهنگی نهادی
یکی دیگر از چالش‌های اصلی، تعدد نهادهای متولی گردشگری زیارت است. از سازمان حج و زیارت و وزارت میراث فرهنگی گرفته تا استانداری‌ها، شهرداری‌ها و نهادهای آستانی، هرکدام بخشی از این فرآیند را مدیریت می‌کنند، اما در نبود یک مدیریت یکپارچه مقصد (DMO)، بسیاری از برنامه‌ها یا تکراری هستند یا ناتمام می‌مانند.
ضعف تبلیغات بین‌المللی و جذب زائر خارجی
با وجود اینکه کشورهای مسلمان بسیاری مانند عراق، پاکستان، افغانستان، آذربایجان، هند، لبنان و… علاقه‌مند به سفر زیارتی به ایران هستند، اما ضعف در برندینگ، بازاریابی هدفمند، صدور ویزای آسان و تعامل با آژانس‌های خارجی، موجب شده سهم ایران در بازار گردشگری زیارت جهانی ناچیز بماند.
خدمات سنتی و فاصله با استانداردهای روز
نبود سامانه‌های راهنمای هوشمند، ضعف در اپلیکیشن‌های خدمات زائر، نداشتن سیستم‌های رزرو شفاف و کارآمد، و ناآشنایی کارکنان بخش گردشگری با زبان‌های بین‌المللی، از جمله عواملی است که تجربه زائران، به‌ویژه زائران خارجی را تحت‌تأثیر قرار داده است.
انتظارات از آینده
کارشناسان معتقدند چنانچه نگاه به گردشگری زیارت از یک فعالیت صرفاً مذهبی به یک فرصت اقتصادی، فرهنگی و دیپلماسی نرم تغییر یابد، می‌توان با برنامه‌ریزی منسجم، ایران را به قطب گردشگری زیارتی منطقه تبدیل کرد. تحقق این هدف اما نیازمند سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، تنوع‌بخشی به خدمات و بازنگری در سیاست‌گذاری‌هاست.