در دنیای امروز که فشارهای روانی روزبه‌روز بیشتر می‌شوند، یافتن راه‌هایی ساده و مؤثر برای بهبود حال روحی مردم از اهمیت زیادی برخوردار است. یکی از این راه‌ها ممکن است از مسیر سفر و گردشگری بگذرد.
در سال‌های اخیر، توجه دانشمندان و پژوهشگران به ابعاد مثبت روان انسان بیشتر شده است. برخلاف گذشته که تمرکز پژوهش‌ها بیشتر بر بیماری‌های روانی بود، حالا تأکید بر شادکامی، امید، رضایت از زندگی و شکوفایی فردی است. این مفاهیم که در علم روان‌شناسی مثبت تعریف می‌شوند، از دیدگاه بسیاری از متخصصان، بخش مهمی از سلامت روان به شمار می‌روند. با این حال، هنوز هم اضطراب، افسردگی و کاهش سطح رضایت از زندگی، چالش‌هایی بزرگ برای بسیاری از جوامع، به‌ویژه پس از دوران همه‌گیری کرونا، محسوب می‌شوند. همین موضوع باعث شده تا پژوهشگران به دنبال راه‌کارهایی تازه، مؤثر و در عین حال ساده و کم‌هزینه برای بهبود حال روحی افراد باشند.
در این میان، ایده استفاده از گردشگری به عنوان یک روش طبیعی و غیر دارویی برای تقویت سلامت روان، توجه زیادی را به خود جلب کرده است. به‌ویژه سفرهایی که تجربه‌های معنادار ایجاد می‌کنند یا در دل طبیعت انجام می‌شوند، می‌توانند در کاهش استرس، ایجاد احساس آرامش و افزایش شادی نقش داشته باشند. سفر نه‌تنها فرصتی برای استراحت جسمی فراهم می‌کند، بلکه ذهن افراد را نیز از تنش‌های روزمره جدا می‌کند و باعث بازیابی روانی می‌شود. این اثرات، به‌ویژه در شرایط سخت زندگی شهری، فشارهای شغلی و بحران‌های اجتماعی، می‌توانند بسیار حیاتی باشند.
در پژوهشی که در همین زمینه توسط محمدشریف ملک‌زاده، دانشیار گروه مدیریت و رئیس هیأت‌مدیره شرکت گردشگری SITI۱ در تهران انجام شده، تأثیرات روانی سفر مورد موشکافی قرار گرفته است. این محقق در مطالعه خود کوشیده تا با مرور دقیق پژوهش‌های داخلی و خارجی، مشخص کند که آیا گردشگری می‌تواند به سلامت روان انسان‌ها کمک کند یا خیر. تمرکز اصلی این تحقیق بر درک سازوکارهایی بوده که باعث می‌شوند یک سفر معمولی، به تجربه‌ای مؤثر در تقویت حال روانی تبدیل شود.
در این پژوهش، محقق با روشی به نام مرور نظام‌مند به بررسی تحقیقات موجود پرداخت. در این روش، پژوهشگر بیش از ۳۰ مقاله علمی منتشرشده بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۵ را از پایگاه‌های اطلاعاتی مختلف مانند گوگل اسکولار، اسکوپوس، پاب‌مد و … جمع‌آوری و تحلیل کرده است. سپس، با استفاده از نرم‌افزار اکسل، داده‌ها طبقه‌بندی، خلاصه و تحلیل شدند تا نتایج دقیق‌تری به دست آید.
بررسی این مطالعات نشان داد که سفر و گردشگری، به‌ویژه سفرهای مبتنی بر طبیعت، نقش مؤثری در کاهش استرس، افسردگی و اضطراب دارند. همچنین، این نوع از گردشگری باعث افزایش احساس شادی، رضایت از زندگی و تقویت روابط اجتماعی می‌شود. این اثرات در گروه‌های مختلفی مثل دانشجویان، سالمندان، گردشگران و حتی ساکنان محلی مشاهده شده‌اند.
در نتیجه، پژوهش به این جمع‌بندی رسید که گردشگری می‌تواند به عنوان یک روش غیردارویی و پیشگیرانه برای بهبود سلامت روان افراد به کار رود. استمرار در سفر کردن و ایجاد تجربه‌های معنادار از سفر، نقشی اساسی در افزایش حال خوب افراد دارد. همچنین، این پژوهش بر اهمیت حمایت از گروه‌های آسیب‌پذیر و سیاست‌گذاری برای دسترسی همگانی به سفرهای سالم تأکید می‌کند.
نکته مهمی که این پژوهش برجسته می‌کند، اثرات چندبعدی سفر است. سفر فقط باعث استراحت جسم نمی‌شود؛ بلکه ذهن را هم تازه می‌کند، احساس معنا و تعلق را تقویت می‌کند، و حتی می‌تواند به سالم ماندن مغز در دوران سالمندی کمک کند.
شواهد نشان می‌دهند که تجربه سفر، فراتر از سرگرمی، بر سلامت روان، احساسات مثبت، توجه ذهنی و حتی کیفیت روابط اجتماعی تأثیر می‌گذارد. همین موضوع باعث شده تا پژوهشگران پیشنهاد کنند که سیاست‌گذاران، سفرهای طبیعت‌محور و فرهنگی را در برنامه‌ریزی‌های سلامت عمومی بگنجانند.
این یافته‌های علمی در مجله «علوم روانشناختی» منتشر شده و نشان می‌دهند که نگاه علمی به سفر و گردشگری، می‌تواند زمینه‌ساز تحولی در سلامت روان جامعه باشد.