با آغاز ماه محرم، بسیاری از شهرها و روستاهای ایران به مقصدی متفاوت برای گردشگران مذهبی و علاقه‌مندان به آیین‌های سنتی تبدیل می‌شوند. آیین‌های عاشورایی، که ریشه در تاریخ، باور و هنر مردم دارند، هر سال در دهه اول محرم به اوج می‌رسند و جلوه‌ای منحصربه‌فرد از فرهنگ ایرانی-شیعی را به نمایش می‌گذارند.
در همین روزها، ایران علاوه بر میزبانی زائران مذهبی، با نمایش زنده‌ای از نمادهای بومی مانند نخل‌گردانی، تعزیه، زنجیرزنی محلی، غذاهای نذری و موکب‌های مردمی، یکی از جذاب‌ترین فصول گردشگری مذهبی را تجربه می‌کند.
تعزیه؛ هنر آیینی ایران روی صحنه جهانی
تعزیه، نمایشی آیینی با مضمون واقعه عاشورا، یکی از شناخته‌شده‌ترین جلوه‌های گردشگری فرهنگی در محرم است. این هنر نمایشی در شهرهایی مانند تفرش، کاشان، خوانسار، شهرضا و نهاوند با سبک‌های خاص محلی اجرا می‌شود. ثبت جهانی تعزیه در فهرست میراث ناملموس یونسکو، توجه گردشگران داخلی و خارجی را به این نمایش زنده سنتی افزایش داده است.
نخل‌برداری یزد؛ آیینی به بلندای تاریخ
میدان امیرچخماق یزد هر سال در دهه اول محرم میزبان یکی از باشکوه‌ترین آیین‌های نخل‌برداری ایران است. نخل، سازه‌ای چوبی و نمادین از تابوت امام حسین (ع)، با مشارکت جمعی صدها نفر بر دوش کشیده می‌شود. این آیین، که در فهرست میراث ملی ایران ثبت شده، گردشگران بسیاری را از سراسر کشور و حتی خارج از ایران جذب می‌کند.
گردشگری مذهبی؛ فرصت بازسازی تصویر فرهنگی ایران
در سال‌های اخیر، محرم به یکی از فرصت‌های مهم برای بازنمایی «ایران فرهنگی» در عرصه بین‌المللی تبدیل شده است. آیین‌های عاشورایی، فارغ از جنبه‌های مذهبی، ابعادی عمیق از مهمان‌نوازی، عدالت‌طلبی، روحیه مشارکت مردمی و هنر آیینی را به نمایش می‌گذارند که مورد توجه گردشگران و رسانه‌های جهانی قرار گرفته است.
در گزارش‌های شبکه‌هایی چون الجزیره، BBC عربی و فرانس۲۴، ایران در ایام محرم، چهره‌ای معنوی، ریشه‌دار و مردمی به خود می‌گیرد؛ چهره‌ای که در تضاد با برخی روایت‌های سیاسی از ایران است و می‌تواند به عنوان ابزار دیپلماسی فرهنگی مورد بهره‌برداری قرار گیرد.
غذاهای نذری؛ طعم ایمان در فرهنگ ایرانی
در سفر به ایران در ایام محرم، تجربه غذاهای نذری مانند قیمه، شله، آش، حلیم و عدسی، بخشی از جذابیت‌های فرهنگی برای گردشگران محسوب می‌شود. غذاهایی که با مشارکت مردمی، نیت خیر و احترام به آیین‌ها تهیه و توزیع می‌شوند، بیانگر سبک زندگی و همدلی جامعه ایرانی هستند.
مقاصد پیشنهادی گردشگری مذهبی در ایام محرم:
یزد: نخل‌برداری، تعزیه‌خوانی و عزاداری سنتی
زنجان: راهپیمایی بزرگ حسینیه اعظم
کاشان: تعزیه مشهور فین و نوش‌آباد
مشهد: هیئت‌های سنتی، نذری‌های بزرگ و مراسم ویژه حرم امام رضا (ع)
بروجرد و نهاوند: زنجیرزنی با لباس محلی
قزوین، آران و بیدگل: پرده‌خوانی و نوحه‌سرایی قهوه‌خانه‌ای
محرم، فراتر از یک مناسک دینی، بستری زنده برای نمایش فرهنگ، هنر و معنویت مردم ایران است. گردشگری مذهبی در این ایام، نه‌تنها موجب توسعه صنعت گردشگری داخلی و تقویت اقتصاد محلی می‌شود، بلکه با نمایش چهره‌ای انسانی، اخلاق‌مدار و ریشه‌دار از ایران، به ابزاری مؤثر در حوزه دیپلماسی فرهنگی نیز تبدیل شده است.
در جهانی که به‌دنبال معنا، تجربه و ارتباط اصیل با فرهنگ‌هاست، آیین‌های عاشورایی ایران می‌توانند نقش مهمی در معرفی ظرفیت‌های تمدنی این سرزمین ایفا کنند.