بنای تاریخی هتل ایران با معماری نئوکلاسیک روسی در سال ۱۳۰۸ در مجاورت عمارت بلدیه رشت ساخته شد؛ این بنا که پس از انقلاب کاربری اداری پیدا کرد، در حال احیا و مرمت است.
بنای زیبای هتل ایران که تا پیش از این تنها پوسته خارجی آن سالم مانده بود، حالا در میان داربست‌های فلزی قرار گرفته و مقرر شده پس از مرمت دوباره با کاربری هتل، پذیرای گردشگران باشد. از شهریورماه گذشته، شهروندانی که به میدان شهرداری می‌آیند، یکی از مجموعه بناهای میراثی مرکز رشت را در حال مرمت می‌بینند و روزانه کارگرهایی را مشاهده می‌کنند که بر داربست ایستاده و درب و پنجره‌های چوبی را در محل خود نصب می‌کنند.
مقابل درب ورودی می‌ایستم، بلندای مرتفع عمارتی که دو طبقه اصلی و یک نیم طبقه دارد، یادآور روزهایی است که معماری گیلان در آغاز قرن پیش، دچار تحول شد و معماری نئوکلاسیک روسی با آن گنبدهای پیازی شکلش، عرصه را بر معماری سنتی گیلان تنگ کرد. حالا وجود چهار ساختمان تاریخی ساخته شده در دوره پهلوی اول- که معماری نئوکلاسیک روسی دارد- بر زیبایی پیاده راه مرکز رشت افزوده است.
بالای داربست‌هایی که به بالکن کلاه فرنگی نزدیک است، پرده‌ای نصب شده و قدردان شکیبایی شهروندانی است که سالهاست انتظار کشیده‌اند تا بخت هتل ایران مانند نمای ظاهری‌اش سپید شود. روی پرده نوشته شده: «مرمت و احیاء هتل ایران رشت، عرصه ۱۰۰۰متر مربع، دوره پهلوی، آغاز پروژه شهریور۱۴۰۳ و پایان مرمت شهریور۱۴۰۴».
از درب چوبی، وارد عمارت می‌شوم؛ از همان دیوارهای الحاقی ورودی بنا، معلوم می‌شود هتل ایران قرار نیست به شمایل۱۰۰ سال پیش خود بازگردد. وقتی سفرنامه‌ها را مطالعه می‌کنم، نوشته شده که در طبقه اول هتل ایران؛ پذیرش هتل، رستوران و کافه بوده و اتاق‌های اقامت در طبقه دوم بوده است. اما اکنون به محض ورود به هتل، باید از پله‌ها بالا رفت و به طبقه دوم رسید و طبقه اول این بنای تاریخی- که بعد از انقلاب به واحدهای تجاری تبدیل و به افراد غیر واگذار شده- همچنان قرار است تجاری بماند و سرمایه‌گذار بخش خصوصی- که بنای هتل ایران را از طریق صندوق احیا در اختیار دارد- تنها قرار است طبقه دوم را احیا کند.
«هتل ایران» یا با نام قدیم آن، «هتل اروپا»، زیباترین هتلی بود که در جوار عمارت بلدیه رشت بین سال‌های ۱۳۰۸ تا ۱۳۱۴خورشیدی ساخته شد. این بنای ارزشمند، به‌خاطر همسانی معماری با دیگر بناهای مرکز شهر، خرداد ماه سال ۱۳۵۶ و به شماره ۱۵۱۶ در فهرست آثار تاریخی ثبت شد. بعد از انقلاب۱۳۵۷، در این ساختمان دخل و تصرف‌های زیاد از جمله تغییرکاربری طبقه اول به واحدهای تجاری رخ می‌دهد. درسال ۱۳۷۷ هتل ایران به اداره میراث فرهنگی واگذار می‌شود و از سال یاد شده تاکنون، مدیران دوره‌های مختلف میراث فرهنگی وعده تغییرکاربری این عمارت تاریخی را داده‌اند. شهروندان، سال‌ها منتظر تبدیل این ساختمان به «موزه مردم شناسی» بودند که سال گذشته مدیرکل میراث فرهنگی گیلان، اعلام کرد این بنا از طریق صندوق احیا، به بخش خصوصی واگذار شده است.
آخرین مالک هتل ایران قبل از مصادره، فردی به نام «مهدی احمد» بود. اما وقتی سفرنامه‌ها را می‌خوانیم، از فردی یونانی هم یاد می‌شود: «عصر روز۲۹ اسفند۱۳۲۰ ناشناس به شهر رشت وارد و در مهمانخانه ایران که سابقا به اسم اروپا بوده منزل کردیم. این مهمانخانه از بهترین مهمانخانه‌های رشت و مدیر آن خانمی است یونانی که پس از فوت شوهرش شخصا آن را اداره می‌کند. مهمانخانه بسیار نظیف، غذاهایش ماکول و اطاق‌هایش پاکیزه و حتی جزئیات آموزش پاک و مورد توجه کامل شهرداری است.» اینها خاطرات احمد ملکی است، مدیر روزنامه‌ای که خاطرات سفر خود را در نوروز ۱۳۲۱خورشیدی در «روزنامه ستاره» منتشر کرده است.
احمد ملکی، یکبار دیگر و در فروردین ۱۳۲۲ به رشت سفر کرد و در «هتل ایران» اقامت داشت:«روز دوشنبه اول فروردین به رشت وارد و در مهمانخانه ایران منزل نمودیم. شب چهارشنبه سوم فروردین برف شدیدی در رشت بارید و ناگزیر از شدت سرما به اتاق میهمانخانه ایران پناهنده شده و چون هیزم بخاری میهمانخانه کافی نبود از خارج هم خریداری نمودیم و در نتیجه معلوم شد در رشت که چوب قیمت نداشت اکنون بهای زیادی یافته» (نک، هفت سفرنامه شمال)
به گزارش ایسنا، شهر رشت از دوره قاجار به دلیل تردد مسافران به اروپا و برعکس، «دروازه اروپا» لقب گرفت. تا پیش از این و در دوره صفویه، سفر به اروپا از طریق «عثمانی» انجام می‌شد. پس از رونق آبراه تاریخی پیربازار و ایجاد بندری در حاشیه آن، تردد از پیربازار به سمت بندرانزلی و سپس اروپا صورت می‌گرفت. شاهان قاجار نیز در سفرهای خود به اروپا از همین گذرگاه آبی سفر کردند. بنابراین، یکی از دلایل ساخت هتل‌های متعدد در رشت، به خاطر آمدو شد مسافران بوده است.
سال ۱۳۸۶ هتل ایران به سرپرستی «دکتر نیکروز مبرهن شفیعی» مرمت می‌شود و او گزارش مرمت خود را در شماره ۱۰۶ ماهنامه گیله‌وا منتشر می‌کند. این استاد دانشگاه همان زمان، ایجاد «موزه مردم شناسی» را برای کاربری جدید هتل ایران پیشنهاد داده بود.
اما از سال یاد شده نه موزه ی در هتل ایران راه‌اندازی شد و نه درب هتل ایران به روی بازدیدکنندگان باز شد. و اگر در برنامه‌های مناسبتی همچون برپایی نمایشگاه صنایع دستی، شهروندان پا به هتل ایران گذاشتند، با سالنی وسیع در طبقه دوم مواجه می‌شدند و اذعان داشتند که طبقه دوم، شباهتی به بنای هتل ندارد و تنها جداره خارجی این هتل سالم مانده است.
عمارتی که به دلیل همسانی معماری آن با بناهای مجموعه شهرداری از ارزش والایی برخوردار است، پس از مرمت در سال ۱۳۸۶، عملا بلااستفاده مانده بود. دکتر مبرهن شفیعی، مرمت هتل ایران را اینگونه شرح داده است: «دخل و تصرف‌های نابجایی در حذف عناصر سازه‌ای دیوارهای باربر، ستون‌ها و… رخ داده و بر اثر تخریب بنا در زمین لرزه سال ۱۳۶۹ و مرمت غیر علمی و فنی بخش مرکزی، اصل بنا دچار خدشه شده بود.
تعمیرات انجام شده در زمان‌های مختلف مانند؛ گذاشتن سیمان روی کف چوبی قبلی، کم کردن ارتفاع اتاق‌ها با ایجاد سقف کاذب، اضافه کردن غیر اصولی عناصر الحاقی مانند بالکن سرتاسری در بخش حیاط مرکزی ایجاد تاسیسات گرما و سرما رسانی و تاسیسات بهداشتی حمام و توالت و از همه مهمتر تبدیل و واگذاری بخش هایی از هتل به واحدهای تجاری و رها شدن بنای اصلی از جمله آسیب ها بوده است.»
وی می گوید، تلاش کرده اصل بنا را به شکل نخست خود برگرداند و حفظ پوسته خارجی (نمای جبهه شرقی و جنوبی) هدف اصلی او بوده است. اولین اقدامش برای آسیب شناسی تجزیه و تحلیل‌های معماری و سازه‌ای و تهیه طرح مرمت، برداشت‌های دقیق و مستندنگاری وضع موجود هتل بوده و این امر توسط تیمی متخصص انجام شده است.
حالا که این بنای تاریخی به بخش خصوصی واگذار شده، شهروندان امیدوارند بالاخره بخت هتل ایران سفید شود و درب هتل ایران با کاربری هتل به روی گردشگران باز شود.
