رئیس مرکز مطالعات منطقه‌ای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس، به دنبال اظهارات اخیر رئیس جمهور ترکیه درباره نوروز، بر جایگاه راهبردی ایران در پرونده جهانی نوروز در یونسکو و استمرار نقش کلیدی آن در هماهنگی و راهبری نوروز تاکید کرد.
اظهارات تازۀ رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، درباره نوروز و پیشنهاد او برای نامیدن ۲۱ مارس به‌عنوان «روز بزرگداشت و جشن مشترک جهان تُرک» درحالی واکنش‌هایی را در محافل فرهنگی و بین‌المللی برانگیخت، که در ۸ مهر ۱۳۸۸ خورشیدی، نوروز توسط سازمان علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو)، به عنوان میراث جهانی به نام ۱۳ کشور از جمله ترکیه به ثبت جهانی رسیده است. اینک، پرسش این است این جشن کهن، که به گفته دبیرکل سازمان ملل، «حُسن همجواری، آشتی و همبستگی بین نسل‌ها و جوامع را ترویج می‌کند» و از سوی یونسکو به رسمیت شناخته شده، می‌تواند از سوی یک کشور با تغییر ریشه و هویت آن، به مصادره گرفته شود؟
در این راستا، آتوسا مومنی، رئیس مرکز مطالعات منطقه‌ای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس در آسیای غربی و مرکزی (Tehran ICH Centre)، در گفت‌وگو با ایسنا بر جایگاه محوری جمهوری اسلامی ایران در ثبت و راهبری پرونده نوروز در سطح بین‌المللی تاکید کرد و یادآور شد: نوروز، این آیین باستانی و فرهنگی، در سال۱۳۸۸ (۲۰۰۹ میلادی) با پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران و با مشارکت هفت کشور دیگر، به‌عنوان یک عنصر فرهنگی چندملیتی در فهرست نماینده میراث فرهنگی ناملموس بشری یونسکو ثبت شد. از همان آغاز، مسئولیت راهبری، هماهنگی و مدیریت این پرونده به ایران سپرده شد و در نشست‌های بعدی کمیته بین‌الدول نیز، با وجود پیشنهاد چرخشی شدن مدیریت، کشورهای عضو بر استمرار این نقش برای ایران تأکید کردند.
او افزود: در سال ۱۳۹۳ با تقاضای عضویت پنج کشور دیگر برای پیوستن به پرونده نوروز این نامزدی از سوی کشورمان با سهمیه ملی ایران با موفقیت ثبت و به پرونده‌ای ۱۲ ملیتی در زمره بزرگترین پرونده‌های میراث ناملموس بشری شهره شد. برای بار سوم در سال ۱۴۰۳ نیز با درخواست کشور مغولستان از ایران، دوباره این پرونده با هدایت ایران آن روال را طی کرد و با احراز شرایط لازم از سوی کمیته بین دولتی یونسکو به پرونده ثبت جهانی نوروز الحاق شد و میراث جهانی نوروز به عنوان میراث مشترک جهانی ۱۳ کشور شناخته شد.
مومنی ادامه داد: در سال‌های گذشته، پیوستن هر کشور جدید به پرونده نوروز، صرفاً از طریق ایران و با استفاده از سهمیه ملی جمهوری اسلامی ایران در کمیته بین‌الدول امکان‌پذیر بود. به این معنا که کشور متقاضی می‌بایست ابتدا با ایران مکاتبه کرده، درخواست خود را مطرح کند و تنها در صورت موافقت رسمی ایران، فرایند پیوستن آن کشور به پرونده در یونسکو آغاز می‌شد. از امسال، هرچند در فرآیندی جدید، کشورها می‌توانند از سهمیه ملی خود برای الحاق به پرونده نوروز استفاده کنند، اما همچنان، معرفی رسمی عنصر نوروز برای اضافه شدن به پرونده چند ملیتی و ارائه آن به دبیرخانه یونسکو، فقط و فقط از مسیر جمهوری اسلامی ایران امکان‌پذیر است.
او افزود: در واقع، کشور متقاضی ابتدا باید با ایران وارد گفت‌وگو شده، درخواست رسمی خود را ارائه دهد. سپس این درخواست، پس از بررسی‌های لازم، از سوی ایران به یونسکو منعکس می‌شود و در صورت پذیرش، در نشست کمیته بین‌الدول مطرح خواهد شد. این روند بیانگر تداوم نقش کلیدی ایران به‌عنوان هماهنگ‌کننده پرونده نوروز است.
رئیس مرکز مطالعات منطقه‌ای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس در آسیای غربی و مرکزی، با اشاره به طبیعت سیال و مرزنورد میراث فرهنگی ناملموس خاطرنشان کرد: یکی از ویژگی‌های مهم عناصر ناملموس، ظرفیت آن‌ها برای فراتر رفتن از مرزهای سیاسی و گسترش در میان جوامع مختلف است. نوروز نیز به‌عنوان میراثی جهانی، الهام‌گرفته از ارزش‌های اصیل ایرانی و اسلامی، می‌تواند در فرهنگ‌ها و کشورهای گوناگون اجرا شود و بستری برای گسترش پیام‌های صلح، همبستگی، و پیوند میان ملت‌ها باشد. با این حال، بر اساس قوانین بین‌المللی و نظام‌نامه اجرایی کنوانسیون ۲۰۰۳ یونسکو، پیوند رسمی یک کشور به پرونده چند ملیتی نوروز تنها در چارچوب حقوقی مشخصی ممکن است که در آن، نقش ایران به‌عنوان کشور راهبر همچنان تعیین‌کننده و ضروری است.
مومنی تاکید کرد: ایران، ضمن حفظ اصالت فرهنگی نوروز، وظیفه خود را در گسترش هدفمند و نظام‌مند این میراث جهانی ایفا می‌کند. کشورهایی که علاقه‌مند به پیوستن به پرونده نوروز هستند، باید اسناد دقیق، معتبر و مبتنی بر واقعیت‌های میدانی را در خصوص موجودیت و استمرار این عنصر فرهنگی در سرزمین خود ارائه دهند. این اسناد، پس از بررسی‌های تخصصی در ایران، به عنوان بخشی از پرونده جهانی، به یونسکو ارسال می‌شود. این فرآیند، خود گواهی است بر مرز نوردی نوروز به‌عنوان میراث فرهنگی ناملموس جهانی و استمرار جایگاه ایران به‌عنوان کشور هماهنگ‌کننده و تضمین‌کننده اعتبار و اصالت این پرونده.
