یک پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی گفت: یکی از نامداران اسفراین «رشیدالدین محمد بیدوازی» از اقطاب و مشایخ صوفیه، ذهبیه و شاعر شیعی مذهب قرن نهم هجری قمری بود که در اشعارش «رشید» تخلص می‌کرد.
رجبعلی لباف خانیکی اظهار کرد: خراسان همواره به وجود اندیشمندان و بزرگان پر آوازه بوده و هر یک از شهرها نیز به زینت حضور عالمان نام‌آور آراسته بوده است اما آن ستارگان در آسمان بعضی شهرها درخشش بیشتری داشته‌اند، ازجمله در شهرستان «اسفراین» که به گفته ثعالبی نیشابوری «از آن‌جا اشخاص مشهور برخاسته‌اند».
وی ادامه داد: بسیاری از عالمان، عارفان، شاعران و سیاستمداران از قرون اولیه هجری قمری تا عصر صفوی در اسفراین نام‌آور و مشعل دار علم و آگاهی بوده‌اند که می‌توان به یعقوب بن اسحاق بن ابراهیم اسفراینی، حمویة بن علی، ابوحامد احمد بن ابی طاهر اسفراینی، ابواسحاق ابراهیم اسفراینی، ابوالعباس فضل بن احمد اسفراینی، امام محمدبن فضل ابوالفتوح ملقب به معتمد، رضی‌الدین علی لالا، شیخ جمال‌الدین احمد ذاکر اسفراینی، شیخ نورالدین حسن، شیخ نجم‌الدین محمدبن احمد ادکانی، آذری طوسی اسفراینی، شیخ صدرالدین اسفراینی، ملاعصام‌الدین ابراهیم، بقایی اسفراینی و … اشاره کرد.
این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی بیان کرد: یکی از نامداران اسفراین «رشیدالدین محمد بیدوازی» از اقطاب و مشایخ صوفیه، ذهبیه و شاعر شیعی مذهب قرن نهم هجری قمری بود که در اشعارش «رشید» تخلص می‌کرد. او در معرفت، مقامی بلند داشت به وجهی که صاحبان خرقه و ارشاد به انتساب با وی افتخار می‌کردند. او خود شاگرد و مرید امیر عبدالله برزش‌آبادی بود و خرقه از او گرفته و آداب طریقت از او آموخته بود.
وی تصریح کرد: رشیدالدین تا سال ۸۵۵ هجری قمری در خانقاهش در ادکان واقع در جنوب غرب اسفراین به ارشاد مشغول بود و سپس به بیدواز رفت و در آن جا به تربیت شاگردانی مانند شیخ شاه علی اسفراینی و شیخ محمد خبوشانی همت گماشت و در نهایت به سال ۸۷۷ هجری قمری به دار باقی شتافت و در خانقاهش در بیدواز به خاک سپرده شد.
لباف خانیکی عنوان کرد: رشیدالدین بیدوازی تألیفاتی نیز داشت که ریاض‌الافیاض، المصباح و عشق و محبت از جمله آثار به شمار می‌روند. در فاصله ۳۲ کیلومتری شهر اسفراین و مجاور روستای بیدواز بنای بازمانده از اواسط قرن نهم هجری قمری واقع است که به «بقعه شیخ محمد رشیدالدین» معروف است و بنا بر آنچه گفته شد، این بنا خانقاه شیخ نیز می‌تواند باشد.
وی اضافه کرد: آرامگاه بیدوازی بنایی است با قاعده ۸ ضلعی که گنبدی عرقچین بر فراز آن استقرار یافته است. طول خارجی هر یک از اضلاع هشت‌گانه آن ۵.۳ متر و ارتفاع بنا ۱۲ متر است. گویا در گذشته ۳ ورودی در جبهه‌های شمال، شرق و غرب به بنا راه داشته که اکنون تنها ورودی غربی باز است. دیوارها و پوشش بنا ساده و بی پیرایه از سنگ لاشه، ملات گچ و آهک شکل گرفته و بر بدنه گنبد ۴ نورگیر و دنباله کلاف‌های چوبی که گنبد را مهار کرده‌اند، مشاهده می‌شوند.
این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی خاطرنشان کرد: به نظر می‌رسد که این بنا به لحاظ تزئینات معماری درون‌گرا است، زیرا سعی شده با استفاده از عناصر مختلف درون بنا زیبا جلوه کند. هر یک از اضلاع بنا در داخل با طاق‌نماهایی ۲ طبقه آراسته و بر میانه ضلع جنوبی محرابی تعبیه شده که اطراف آن را کتیبه‌ای به خط زیبای ثلث بر زمینه لاجوردی با مضمون آیه‌ای از سوره آل عمران زینت می‌داده اما به مرور تخریب شده و اکنون آثار ناچیزی از آن بر جای مانده است.
وی خاطرنشان کرد: در ارتفاع ۳ متری از کف یک نوار عریض لاجوردی رنگ ایجاد شده و بر روی آن کتیبه ثلث و سفید رنگی نوشته شده است. در ارتفاع ۶ متری نیز کتیبه دیگری بر زمینه لاجوردی نقش بسته است. محتوای کتیبه‌ها آیات قرآنی و درود و تحیت به ائمه اطهار (ع) است. این کتیبه‌ها بر اثر نشت آب باران آسیب فراوان دیده است.
لباف خانیکی افزود: در آرامگاه بیدوازی علاوه بر ارزش‌های معماری و عرفانی، آثار هنری نفیسی نیز وجود داشته که به مرور زمان دستخوش آسیب و جابجایی شده است که از جمله آن‌ها می‌توان به ۳ جفت در چوبی بسیار زیبا بر ورودی‌ها نصب بوده که بنا به نوشته آقای احمد فدایی در سال ۱۳۷۳، ۲ جفت از آن درها در درون بنا نگهداری می‌شدند، آن‌ها به نقوش اسلیمی و ختایی مزین بوده‌اند.
وی اظهار کرد: اثر بسیار نفیس دیگر صندوق چوبی بقعه در ابعاد ۱۶۲ در ۱۱۲ سانتیمتر با ۱۰۳ سانتیمتر ارتفاع بوده که تمامی سطح آن به روش منبت به گل و بوته مزین بوده و بر ازاره‌ها نیز ۲ ردیف کتیبه ثلث نوشته شده است. کتیبه بالا پس از حکاکی آیة‌الکرسی به این عبارت ختم شده است «عمل استاد محمد بن نظام بنده ذوالجلال و الاکرام» و در کتیبه پایین اسامی اقطاب سلسله ذهبیه قید شده است.
این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی اضافه کرد: این اثر نفیس پس از بروز اتفاقاتی به موزه بزرگ خراسان و در نهایت به موزه آیینه خانه بجنورد انتقال یافته است. آرامگاه بیدوازی در ۲۷ دی ماه ۱۳۷۷ به شماره ۲۱۹۲ در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
